بیوپسی (نمونه برداری) کبدی عملی برای برداشتن تکه ای کوچک از بافت کبد است تا بتوان آن را زیر میکروسکوپ و جهت یافتن نشانه های آسیب یا بیماری بررسی کرد. ممکن است در صورتی که پزشک معالج مشکل کبدی را بر اساس یافته های آزمایشگاهی یا تصویربرداری شناسایی نماید، درخواستی برای انجام نمونه برداری ارائه دهد. از بیوپسی کبد برای تعیین شدت بیماری کبدی نیز استفاده می شود. اطلاعات حاصل از این عمل به هدایت درمان کمک می کند. رایج ترین نوع نمونه برداری بیوپسی از طریق پوست (پرکوتانئوس) نام دارد. در این روش یک سوزن نازک با عبور از دیواره شکم وارد کبد شده و قطعه کوچکی از بافت برداشته می شود. روش های دیگر نمونه برداری عبارتند از: روش ترنس ژوگولار که در آن از یکی از ورید های گردن برای ورود استفاده می شود و روش لاپاراسکوپیک که در آن نمونه برداری از طریق یک برش کوچک در شکم انجام می شود.
به منظور انجام هر چه دقیق تر بیوپسی (نمونه برداری)، از هدایت تصویری برای جایگذاری سوزن بیوپسی استفاده می شود؛ در این روش از تصویربرداری یا تصاویر موجود از ناحیه شکم برای استقرار دقیق سوزن استفاده می شود تا ضمن افزایش ایمنی، از بروز عوارض نیز اجتناب شود. دو روش اصلی تصویربرداری که برای هدایت سوزن به داخل کبد مورد استفاده قرار می گیرند سونوگرافی و توموگرافی کامپیوتری (CT) هستند.
دلایل انجام بیوپسی (نمونه برداری)
ممکن است پزشک معالج به یکی از دلایل زیر را برای نمونه برداری درخواست نماید:
- تشخیص ناهنجاری در کبد که با روش های دیگر قابل توضیح نیست
- گرفتن نمونه بافتی از ناهنجاری که در مطالعه تصویر برداری شناسایی شده است
- تعیین شدت بیماری کبدی که در علم پزشکی با نام استیجینگ (staging) شناخته می شود
- کمک به تعیین طرح درمان بر اساس شرایط کبد
- تعیین میزان پاسخ گوئی کبد به درمان های انجام شده
- نظارت و مانیتورینگ کبد پس از پیوند
- داشتن نتایج غیرمعمول و غیر قابل توضیح در تست های کبدی
- شناسایی توده (تومور/سرطان) یا سایر ناهنجاری ها در تست های تصویری کبد
- تب پیوسته و غرقابل توضیح
بیوپسی کبد جهت کمک به تشخیص و استیجینگ برخی بیماری های خاص کبدی از جمله موارد زیر نیز کاربرد دارد:
- بیماری کبد چرب غیر الکلی
- هپاتیت B یا C مزمن
- هپاتیت خودایمنی
- بیماری کبد الکلی
- سیروز صفراوی اولیه
- کولانژیت اسکلروزی اولیه
- هموکروماتوز
- بیماری ویلسون
-
بیوپسی از طریق پوست
بیوپسی پرکوتانیوس کبد به دو روش کُر بیوپسی (core biopsy) و فاین نیدل آسپیراسیون (FNA) انجام می شود. ممکن است هر یک از این روش ها نیاز به استفاده از "سوزن راهنما" یا گاید نیدل داشته باشد، این سوزن کمی قطور تر است و پزشک متخصص رادیولوژی می تواند سوزن نمونه گیری را از درون آن عبور داده و بیوپسی را انجام دهد. استفاده از این روش به ویژه در مواردی بسیار مفید است که گرفتن چندین نمونه از بافت کبد ضروری باشد. استفاده از گاید نیدل با صلاحدید پزشک متخصص رادیولوژی انجام می شود و در مورد استفاده از آن پیش از عمل تصمیم گیری می شود.
-
کُر بیوپسی
هنگامی که تصور می شود فرد به بیماری عمومی کبدی مانند سیروز مبتلاست از کُر بیوپسی برای ارزیابی بافت های کبدی استفاده می شود. در بسیاری از مراکز این عمل با استفاده از هدایت تصویربرداری انجام می شود، چراکه وقتی پزشک در تمام مراحل عمل، سوزن را در داخل بدن بیمار می بیند ایمنی بیمار افزایش می یابد. در کُر بیوپسی از یک سوزن قطور (با قطر بین 1 تا 3 میلی متر) استفاده شده و یک استوانه نازک از بافت کبد گرفته می شود.
-
آسپیراسیون با سوزن نازک (FNA)
نمونه برداری به روش FNA و با هدایت تصویری با استفاده از یک سوزن بسیار نازک تر انجام می شود و هدف از آن نمونه برداری از ضایعه ای خاص مانند تومور یا بافت های سرطانی و یا ناحیه ای در داخل کبد است. این موارد نیز تقریباً همیشه با هدایت تصویر انجام می شود.
-
بیوپسی به روش ترنس ژوگولار
در برخی موارد خاص، مثلاً زمانی که بیمار به آسیت دچار بوده یا به برخی اختلالات خونی مبتلاست و امکان انجام بیوپسی به روش پرکتانیوس وجود ندارد از روش ترنس ژوگولار به عنوان یک جایگزین مطلوب استفاده می شود. در این روش نمونه بیوپسی با استفاده از سوزن اما از مسیر ورید هپاتیک گرفته می شود. یکی از مزایای این روش اجتناب از خونریزی های احتمالی است. معمولاً این روش به صورت سرپایی قابل اجرا نیست و تحت شرایط خاص و به صلاحدید متخصص رادیولوژی و پزشک معالج بیمار انجام می شود.
-
بیوپسی به روش لاپاراسکوپی
این روش در بر دارنده استفاده از لاپاراسکوپ می باشد؛ این ابزار شامل لوله کوچکی است که به یک دوربین کوچک مجهز بوده و از آن برای مشاهده سطوح اندام های درونی استفاده می کنند. متخصصین در صورتی از روش لاپاراسکوپی برای نمونه برداری از کبد استفاده می کنند که بخواهند بیوپسی را در ناحیه خاص یا چند ناحیه از کبد انجام دهند و یا خطر گسترش سرطان یا عفونت وجود داشته باشد. ممکن است نمونه برداری از کبد در حین انجام جراحی به دلایل دیگر از جمله جراحی روی خود کبد نیز اجرا شود.
مخاطرات نمونه برداری
در صورتی که متخصص مجری بیوپسی از تجربه کافی برخوردار باشد، این عمل ایمن خواهد بود. مخاطرات احتمالی عبارتند از:
- درد: درد در محل سوزن که با بی حسی کمتر احساس می شود همچنین ممکن است درد به شانه ی راست یا در بالای شکم زیر جناق نیز حس شود اما در مرکز سونوگرافی تیراد با انجام بیوپسی با حضور متخصص بیهوشی در حالت sedation (حالت خواب آلودگی) درد های فوق نیز از بین می رود و بعد از احساس یک خواب شیرین بیمار متوجه درد نمونه برداری نمی شود.
- خون ریزی: در موارد نادر احتمال بروز خون ریزی پس از بیوپسی وجود دارد. گاهی در موارد خون ریزی شدید، بستری برای دریافت خون یا جراحی به منور متوقف کردن خون ریزی لازم است.
- آسیب ناخواسته به سایر اندام های مجاور: در خلال نمونه برداری از کبد فرورفتن سوزن نمونه برداری در سایر اندام های داخل بدن مانند کیسه صفرا یا ریه روی داده اند هرچند بواسطه استفاده از روش های تحت هدایت تصویر برداری چنین رویداد هایی به ندرت اتفاق می افتند.
آمادگی های بیمار برای بیوپسی
قبل از نمونه برداری، پزشک و بیمار با یکدیگر ملاقات می کنند تا بیمار در مورد آنچه قرار است در طول نمونه برداری انجام شود اطلاعات بیشتری کسب کند. این فرصت مناسبی برای بیمار ایجاد می کند تا سوالات خود در مورد بیوپسی را از پزشک بپرسد و از مزایا و مخاطرات احتمالی آگاه شود.
غذاها و داروها
در طی ملاقات با پزشک، بیمار باید فهرست دارو های مصرفی خود را ارائه کند. این دارو ها شامل دارو های بدون نسخه، تجویزی، ویتامین ها و دارو های گیاهی و انواع مکمل هاست. احتمالاً پزشک از بیمار خواهد خواست مصرف برخی دارو ها و مکمل هایی که باعث افزایش احتمال خون ریزی می شوند را قبل از نمونه برداری متوقف نماید. این عوامل می توانند شامل موارد زیر باشند:
- آسپرین، ایبوپروفن و برخی دیگر از انواع مسکن ها
- دارو های رقیق کننده خون و عوامل ضد انعقاد مانند وارفارین
- برخی مکمل های غذایی که ممکن است خطر خون ریزی غیر قابل کنترل را افزایش دهند
ممکن است رعایت ناشتایی برای شش تا هشت ساعت قبل از بیوپسی کبد لازم باشد. در عین حال برخی افراد می توانند صبحانه سبکی را قبل از عمل میل نمایند.
آزمایشات خون قبل از بیوپسی (نمونه برداری)
انجام آزمایش خون پیش از انجام بیوپسی لازم است تا بتوان وضعیت انعقاد خون را بررسی کرد. اگر مشکلی در انعقاد خون وجود داشته باشد ممکن است مصرف برخی دارو ها قبل از انجام بیوپسی ضروری گردد تا بتوان از ریسک خونریزی اجتناب کرد.
آمادگی برای ریکاوری
در صورتی که بیمار جهت نمونه برداری کبد نیاز به دریافت عوامل آرامبخش داشته باشد، باید هماهنگی هایی را جهت بازگشت به منزل انجام دهد چون امکان رانندگی از وی سلب خواهد شد. بهتر است در طول شب اول، فردی بیمار را همراهی نماید. بسیاری از پزشکان توصیه می کنند بیمار شب اول را در اقامگاهی در نزدیکی محل انجام نمونه برداری بگذراند تا در صورت بروز عوارض بتواند سریعتر خود را به مرکز درمانی برساند.
آنچه بیمار از عمل نمونه برداری انتظار دارد
آنچه ممکن است به عنوان روش بیوپسی برای بیمار اجرا شود به شرایط بیمار بستگی دارد. بیوپسی از طریق پوست یا همان روش پرکوتانیوس رایج ترین شکل عمل بیوپسی است اما برای همه افراد مورد استفاده قرار نمی گیرد. ممکن است در شرایط زیر پزشک شکل متفاوتی از عمل نمونه برداری را برای بیمار انتخاب نماید:
- ناتوانی بیمار برای بی حرکت ماندن
- داشتن سابقه مشکلات انعقاد خون و خونریزی
- ابتلا به تومور ها و سرطان هایی که عروق خونی کبد را درگیر کرده اند
- حجم بالای مایعات در شکم (آسیت)
- چاقی بیش از حد
- ابتلا به عفونت کبد
در طول عمل
نمونه برداری از کبد بطور معمول در بیمارستان یا مراکز مجهز سرپایی انجام می شود. قبل از آغاز بیوپسی موارد زیر برای بیماران انجام می شود:
- رگ گیری از بیمار که معمولاً شامل استفاده از یکی از ورید های بازو است، تا بتوان در موارد لازم دارو هایی را از طریق آن برای بیمار تجویز نمود.
- برای برخی بیماران تجویز عوامل مسکن و آرامبخش در نظر گرفته می شود تا در طول عمل آرامش بیشتری داشته باشند.
- بهتر از بیمار قبل از قرار گرفتن روی تخت نمونه برداری از توالت استفاده کند چون ممکن است لازم باشد تا چند ساعت پس از نمونه برداری در بستر باقی بماند.
در ادامه مراحلی را که در عمل های مختلف نمونه برداری اجرا می شوند، تشریح شده است:
- بیوپسی پرکوتانیوس: در این روش ابتدا پزشک با معاینه شکم به شناسایی موقعیت کبد می پردازد و یا این کار را تحت هدایت تصویر انجام می دهد. در برخی بیماران از التراسوند برای موقعیت یابی کبد استفاده می شود. بیمار روی پشت خود دراز کشیده و دست راستش را بالای سرش و روی تخت می گذارد. پزشک از داروی بی حسی روی محل نمونه برداری استفاده می کند و سپس برش کوچکی در سمت راست و در نزدیکی نقطه انتهایی قفسه دنده بیمار ایجاد نموده و سوزن نمونه برداری را وارد آن می کند. فرآیند نمونه برداری با سوزن فقط چند ثانیه طول می کشد. پزشک در طی عمل فروبردن و بیرون کشیدن سوزن از بیمار می خواهد نفس خود را حبس کند.
- بیوپسی ترنس ژوگولار: بیمار به پشت روی تخت رادیوگرافی دراز می کشد و پزشک پس از تجویز ماده بی حسی در یک طرف گردن برش کوچکی ایجاد نموده و یک لوله پلاستیکی انعطاف پذیر را در ورید ژوگولار قرار می دهد. این لوله در مسیر ورید ژوگولار به سمت پایین هدایت می شود تا به ورید هپاتیک در کبد برسد. سپس پزشک ماده حاجب را در لوله تزریق می کند و یک سری تصاویر اشعه ایکس گرفته می شوند. ماده حاجب در تصاویر آشکار شده و به پزشک اجازه می دهد ورید کبدی را ببیند. در مرحله بعد یک سوزن بیوپسی از لوله عبور داده می شود و یک یا چند نمونه از کبد گرفته می شود؛ سپس کاتتر با دقت برداشته می شود و برش ناحیه گردن پانسمان می شود.
- بیوپسی لاپاراسکوپیک: بیوپسی لاپاراسکوپیک به احتمال زیاد تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. بیمار به پشت روی تخت بیوپسی قرار می گیرد و پزشک یک یا چند برش کوچک در ناحیه شکم ایجاد می کند. ابزارهای مخصوص از جمله یک دوربین فیلمبرداری کوچک که تصاویر را روی مانیتور در اتاق عمل پخش می کند، از طریق برش ها وارد بدن می شوند . پزشک با هدایت تصاویر ویدئویی ابزار ها را به سمت کبد جابجا می کند تا نمونه های بافتی لازم را بدست آورد؛ سپس ابزارها برداشته شده و برش ها با بخیه بسته می شوند.
پس از نمونه برداری
موارد زیر پس از نمونه برداری قابل انتظار هستند:
- انتقال بیمار به اتاق ریکاوری، جایی که پرستار فشار خون، نبض و تنفس بیمار را چک می کند.
- در صورت استفاده از روش ترنس ژوگولار بهتر است بیمار پس از عمل به مدت دو تا چهار ساعت یا بیشتر استراحت کند.
- احساس درد خفیف در محل گذاشتن سوزن طبیعی است و ممکن است تا یک هفته ادامه داشته باشد.
- بهتر است بیمار به منزل رسانده شود چون تا زمان از بین رفتن اثرات عوامل بی حسی و آرامبخش امکان رانندگی برای بیمار وجود ندارد.
- بیمار باید تا یک هفته از بلند گردن اشیاء سنگین خودداری کند
- بیمار باید بتواند به تدریج و ظرف مدت یک هفته به فعالیت های عادی خود بازگردد
بعد از انجام نمونه برداری بیمار از نظر علایم حیاتی مانیتور می شود اگر لازم باشد دوباره فشار خون چک میشود و سونوگرافی کنترل از جهت وجود خونریزی احتمالی محل بیوپسی انجام می شود در صورتیکه هیچ مشکلی نداشته باشد بعد از یک تا دو ساعت از مرکز درمانی ترخیص می شود. بعد از عمل نمونه برداری شب اول بیمار باید استراحت مطلق باشد و فعالیتی انجام ندهد از روز بعد میتواند به فعالیت های معمول زندگی رو انجام بدهد
نتایج
نمونه ای که از بیمار گرفته می شود برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه آسیب شناسی (پاتولوژی) ارسال می شود. متخصص آسیب شناسی به دنبال نشانه های بیماری و آسیب کبدی در نمونه است. گزارش نتایج بیوپسی ظرف مدت چند روز تا یک هفته از سوی ازمایشگاه پاتولوژی اعلام می شود.
یک جلسه ویزیت برای تشریح نتایج بیوپسی (نمونه برداری)، با بیمار هماهنگ می شود. ممکن است ابتلای فرد به بیماری کبدی تشخیص داده شده و یا از نتایج بیوپسی برای تعیین درجه و شدت بیماری کبدی که از قبل وجود داشته استفاده شود. این درجات بر اساس شرایط مختلف در دسته های خفیف، متوسط و شدید تعریف می شوند. در صورت نیاز پزشک در مورد روند درمان نیز با بیمار گفتگو می کند.
امکان این نوع بیوپسی (نمونه برداری) از کبد در مرکز سونوگرافی تیراد با توجه به امکانات و حضور متخصص بی هوشی توسط دکتر ابراهیمی نیک قابل انجام است
برای دریافت نوبت دهی اینترنتی می توانید از طریق لینک زیر اقدام نمایید:
نوبت دهی آنلاین بیوپسی کبد دکتر ابراهیمی نیک
من خودم نمونه برداری انجام دادم اصلا مشکلی نیست