احتمالا تاکنون خودتان دچار مشکل تیروئید شده اید یا اینکه در میان دوستان و آشنایان خود افرادی را دیده‌اید که برای رفع و درمان مشکلات تیروئید به پزشک مراجعه می‌کنند. در برخی شرایط پزشک نیاز دارد از غده تیروئید نمونه برداری کند تا بتواند تشخیص مناسبی از شدت بیماری احتمالی یا سایر عارضه‌های احتمالی داشته باشد. به همین منظور پزشک برای شما آزمایش FNA تیروئید را تجویز می‌کند.
این آزمایش در واقع یک نمونه گیری از سلول‌های غده تیروئید است و برای بررسی ندول‌های تیروئید انجام می‌شود. ندول (گره) تیروئید مجموعه‌ای از سلول‌های غده تیروئید است که در این غده وجود دارند. وجود ندول‌ها امری عادی است ولی گاهی ممکن است برخی از این ندول‌ها دچار مشکلاتی شوند که آزمایش FNA تیروئید به تشخیص این مشکلات کمک می‌کند.
چرا نیاز به آزمایش FNA تیروئید داریم؟
زمانی که پزشک برای شما آزمایش FNA تیروئید را تجویز می‌کند، شاید بپرسید که دقیقا چه عاملی باعث این موضوع شده است. موارد زیر می‌توانند پاسخ به سوال شما باشند:
- در قسمت جلوی گردن شما یک برآمدگی به وجود آمده است.
- در ناحیه تیروئید دچار ورم شده‌اید و پزشک در عکس‌های شما تعدادی ندول یا گره تیروئیدی را مشاهده کرده است.
- به صورت خیلی اتفاقی پزشک برای عضو دیگری از بدن شما تقاضای عکس برداری داشته است و حالا با بررسی عکس‌ها متوجه ندول‌های تیروئیدی شده است.
کدام تست های پزشکی منجر به آزمایش FNA تیروئید می شوند؟
با توجه به اینکه گره‌های تیروئیدی در غده تیروئید هستند و تغییرات این گره‌ها باعث غیر طبیعی شدن آنها می‌شود، آزمایش‌های مختلفی می‌توانند نشان دهند که آیا این ندول‌ها دچار تغییر شده‌اند یا نه.
غالبا آزمایش‌های زیر اولین مسیر تشخیص وجود ندول‌ها هستند:
- عکس برداری سونوگرافی از ناحیه گردن
- CT اسکن از ناحیه گردن و حلق
- عکس برداری‌های PET اسکن از تمام بدن
- تصویربرداری هسته‌ای به کمک رادیو داروها در ناحیه تیروئید
این تست‌ها مشخص کننده‌های اصلی ندول تیروئیدی بوده و پزشک با مشاهده نتایج این آزمایش‌ها است که برای شما آزمایش نمونه برداری تیروئید تجویز می‌کند و با بررسی جواب آزمایش FNA تیروئید نظر نهایی خود را اعلام می‌کند.
علائم ندول تیروئیدی
با این حال همیشه هم نیاز نیست که تحت تاثیر اشعه x یا سایر پرتوهای تشخیصی قرار بگیرید تا ندول‌های تیروئیدی شما تشخیص داده شوند. نشانه‌هایی عمومی وجود دارد که در صورتی که آن ها را در خود مشاهده کردید، باید به احتمال وجود ندول تیروئیدی فکر کنید.
این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- درد در ناحیه گلو
- مشکل در بلع غذا
- تنفس سخت و دردناک
- احساس افسردگی یا خستگی شدید
- یبوست
- تعریق زیاد بدن
- ضربان قلب بالا
روش انجام آزمایش FNA تیروئید
در آزمایش FNA تیروئید از یک سوزن ظریف و نوک تیز استفاده می‌شود که این سوزن به غده تیروئید وارد شده و عمل بیوپسی (نمونه برداری) را انجام می‌دهد. همچنین، یک سرنگ نیز وجود دارد که به کمک سوزن، نمونه گرفته شده را از بدن خارج می‌کند. در این آزمایش برای اینکه پزشک بتواند به درستی حرکات سوزن را در داخل بدن جهت دهی و مدیریت کند هم‌زمان از سونوگرافی استفاده می‌کند و به کمک تصاویر سونوگرافی، سوزن را به آرامی وارد غده تیروئید می‌کند.
در حقیقت، پوست ناحیه مورد نظر با ژل پوشانده می‌شود تا حرکت امواج سونوگرافی تسهیل شود. سپس مبدل فرستنده امواج روی گردن قرارداده می‌شود. این مبدل با ارسال امواج صوتی و سپس دریافت مجدد آنها، کمک می‌کند تا تصویر ناحیه گردن روی مانیتور تشکیل شود. پزشک با توجه به این تصویر، سوزن را به سمت غده تیروئید برده و نمونه برداری را انجام می‌دهد.
نمونه برداری با استفاده از یک سوزن ظریف انجام می‌شود. پوست ناحیه مورد نظر نمونه برداری با استفاده از بی حس کننده های موضعی بی حس می‌شود. تمامی حرکات سوزن در بدن بیمار؛ به وسیله دستگاه سونوگرافی کنترل می‌شود. بنابراین می‌توان از بافت هدف نمونه برداری کرد. نمونه برداری با سوزن هیچ گونه خطری برای بیمار ندارد و به علت بی حسی؛ بیمار هیچ گونه دردی احساس نمی‌کند. مدت زمان فرایند نمونه برداری بین یک الی دو دقیقه به طول می‌انجامد. پس از آن بیمار باید تا ده دقیقه محل نمونه برداری را با استفاده از پنبه آغشته به الکل فشار دهد. بعد از آن به وسیله یک چسب محل نمونه برداری در برابر عوامل محیطی محافظت می‌شود. بعد از گذشت یک ساعت بیمار می‌تواند چسب را از محل مورد نظر بردارد و به فعالیت‌های روتین زندگی خود بپردازند.
بعد از اتمام نمونه برداری نیاز به هیچ گونه پرهیز غذایی خاصی نیست. توجه داشته باشید که در موارد نادر ممکن است شاهد تورم در ناحیه نمونه برداری باشیم. البته این موضوع مورد حادی نیست و با کمپرس یخ قابل حل است. ممکن است بیمار بعد از نمونه برداری تا یک هفته در ناحیه مربوطه احساس درد کند که با استفاده از مسکن‌ها می‌توان این دردها را کاهش داد. نمونه برداری به هیچ وجه باعث پخش شدن نودل نخواهد شد. این مایع و سلول‌های موجود در آن به آزمایشگاه ارسال می‌شوند تا نتیجه آزمایش مشخص شود.
علاوه بر این روش؛ روش دیگری نیز هست به نام کور نیدل بیوپسی (core needle biopsy). این روش از نظر تکنیک و تاثیر در درمان بیمار مانند FNA عمل می‌کند. در این روش از سوزن‌های مخصوصی جهت ارسال بافت بیشتر به آزمایشگاه استفاده می‌شود. در موارد خاصی از این روش استفاده می‌شود و خط دوم درمان به شمار می‌رود. هنگامی که FNA نتیجه مطلوب را ندهد از این روش استفاده می‌شود. در مواردی که پزشک تشخیص دهد که احتمال وجود توده بدخیم و ناشایع وجود دارند نیز این روش استفاده می‌کند.
چه نتایجی را می‌توانیم از جواب آزمایش FNA تیروئید انتظار داشته باشیم؟
پس از اینکه به نزد پزشک خود مراجعه کردید و آزمایش FNA تیروئید انجام شد، معمولا باید حداقل 2 هفته برای مطلع شدن از نتایج نمونه برداری منتظر باشید. به طور کلی 6 حالت را می‌توان برای نتایج آزمایش FNA تصور کرد:
1- خوشخیم:
نزدیک به 80 درصد مواقع، ندول‌ها خوشخیم هستند و خطری برای فرد ندارند. علت اصلی تورم ندول‌ها در این شرایط، کیست‌های تیروئیدی هستند. درصد خطا در این حالت حدود 3 درصد است.
2- بدخیم:
3 تا 7 درصد از نتایج نمونه برداری، برخلاف حالت قبلی بدخیم هستند و سرطان تیروئید را تایید می‌کنند. البته در این دسته از نتایج هم می‌توانیم انتظار 1 تا 3 درصد خطا داشته باشیم.
3- مشکوک به سرطان:
در این حالت برخی ویژگی‌های نگران کننده دیده شده‌اند ولی نمی‌توان با قطعیت وجود سرطان را تایید کرد. حدود 60 تا 70 درصد از مواردی که مشکوک اعلام می‌شوند، منجر به عمل حذف تیروئید برای جلوگیری از سرطان احتمالی منجر می‌شوند.
4- ناحیه فولیکولی بدون تشخیص:
این دسته نیز مانند دسته قبلی، برخی ویژگی‌های منفی و نگران کننده را نمایش می‌دهد ولی در بهترین حالت به احتمال 10 تا 15 درصد می‌توان این گونه ندول‌ها را سرطانی محسوب کرد. در این شرایط یا نمونه برداری تکرار می‌شود یا پزشک درخواست آزمایش ژنتیک از ندول‌ها را می‌دهد.
5- نئوپلاسم فولیکولی
این حالت به این معنی است که نمی‌توان تشخیص داد که آیا ندول‌ها بدخیم هستند یا خوشخیم. تنها راه برای تشخیص قطعی این موضوع برداشتن تیروئید است که همین جراحی حذف تیروئید هم به احتمال زیاد از سمت پزشک درخواست نمی‌شود و به سراغ دیگر راه‌های تشخیصی خواهد رفت.
6-عدم تشخیص:
شاید عجیب به نظر برسد که علی رغم تلاش کادر پزشکی، گاهی اوقات تعداد سلول‌ها و یا میزان مایع برای ارائه نظر پزشکی کافی نیست. معمولا برای جبران این نقص پزشک یک نمونه برداری دیگر را تجویز می‌کند.
بررسی مهم‌ترین گزارش جواب آزمایش FNA تیروئید
1- تشخیص خوشخیم یا بدخیم بودن ندول
رادیولوژیست‌ها برای تفسیر جواب آزمایش FNA تیروئید و سونوگرافی گردن به شکل ندول‌ها بسیار توجه می‌کنند. مهم‌ترین نکته در این روش تشخیصی، انجام هم‌زمان نمونه‌برداری و سونوگرافی است. دلیل این امر، کسب دقیق‌ترین نتایج برای تشخیص بیماری سرطان احتمالی در تیروئید است. هنگامی که شکل ندول‌ها دارای ویژگی‌هایی باشند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، می‌توان آنها را خوشخیم محسوب کرد و بنابراین به نمونه‌برداری نیازی ندارد.
- در تصویر سونوگرافی شکل ندول‌ها به کمک موارد زیر بررسی می‌شود:
- وجود یا نبود لبه‌های تیز در اطراف ندول
- گره از مایع پر شده باشد و در داخل آن سلولی دیده نشود. (کیست)
- ندول پر از سلول و فاقد مایع باشد.
- آیا در اطراف کیست یا ندول عروق خونی دیده می‌شود یا خیر؟
گاهی ندول‌های توپر علامت وجود یک سرطان است که البته به روش‌های تشخیصی دیگری هم برای نظر نهایی نیاز است. اما ندول‌های کیستی از چربی و مایعات پر شده‌اند که عمدتا خوشخیم هستند. در غالب مواقع همان سونوگرافی اول این نوع ندول‌ها را تشخیص می‌دهد و به روش تشخیصی دیگری نیاز نیست.
2- نوشتن گزارش تفسیری جواب آزمایش FNA تیروئید
جواب آزمایش FNA تیروئید علاوه بر موارد فوق می‌تواند شامل اصطلاحات و عبارت‌هایی باشد که مهم‌ترین آنها را در ادامه توضیح داده‌ایم:
آدنوم فولیکولر
یکی از رایج‌ترین اصطلاحات که رادیولوژیست‌ها برای نوشتن جواب آزمایش FNA تیروئید استفاده می‌کنند، آدنوم فولیکولراست. در واقع این اصطلاح به یک نوع بیماری تیروئید اشاره دارد. آدنوم فولیکولر نوعی تومور است که ترشح هورمون‌های غده تیروئید را افزایش داده و زمینه ساز بروز پرکاری تیروئید است.
میکرو کلسیفیکاسیون
میکرو کلسیفیکاسیون علامتی است که به رسوب ذرات کلسیم در ندول تیروئید اطلاق می‌شود که معمولا در سونوگرافی به صورت ذرات سفید رنگ قابل مشاهده است. این مورد یکی از معیارهای بررسی ندول تیروئید در سونوگرافی است. وجود این میکرو کلسیفیکاسیون همواره به معنی بدخیم بودن توده نیست و ممکن است میکروکلسیفیکاسیون در موارد خوش خیم نیز دیده شود. در نتیجه وجود میکروکلسیفیکاسیون همواره به معنای بدخیم بودن توده نخواهد بود.
در سونوگرافی گردن احتمال دارد این توده در نزدیک استخوان یا بافت نرم مشاهده شود. در بسیاری از مواقع میکروکلسیفیکاسیون حاصل التهاب و عفونت محسوب می‌شود. هر چند که این احتمال وجود دارد که در نزدیکی یک بافت سرطانی نیز دیده شود. در این مرحله تطبیق دقیق نتایج سونوگرافی با آزمایش پاتولوژی بسیار حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت این موضوع؛ نقش رادیولوژیست بسیار قابل توجه است. نتایج سونوگرافی در این مرحله بسیار شبیه به نتایج پاتولوژی است و بدخیم یا خوشخیم بودن توده قابل تشخیص خواهد بود.
در صورتی که ندول‌ها نمای سونوگرافی خوبی نداشته باشند؛ باید برای نمونه برداری ارجاع داده شوند و در صورتی که نمای خوش خیم داشته باشند فقط در موارد و تحت شرایط خاص برای نمونه برداری ارجاع داده خواهند شد. لزوم یا عدم لزوم و حتی اورژانسی بودن نمونه برداری توسط معیارهای سونوگرافی و طبق تشخیص متخصص مربوطه تعیین می‌شود.
توده‌های هایپواکو و هایپراکو
توده های هایپواکو یا هایپراکو از شاخص‌های اساسی سونوگرافی به شمار می‌رود. اگر انعکاس تصاویری که رادیولوژیست مشاهده می‌کند وضوح کمتری داشته باشد؛ از اصطلاح هایپواکو استفاده می‌شود و در تصاویری که انعکاس بیشتری دارند از اصطلاح هایپراکو استفاده می‌شوند.
توده هایپواکو: این توده سفت و جامد بوده و نسبت به بافت اطراف ظاهر تیره‌تری داشته و خاکستری رنگ است. این نوع از توده از بافت‌های ماهیچه‌ای و فیبری تشکیل شده است.
توده هایپراکو: دسته دیگری از توده‌ها بوده که تراکم کمتری داشته و اطراف آن روشن‌تر است. این نوع توده همان کیست است که از هوا، مایعات و چربی پر شده است.
مزایا و عوارض مورد انتظار از آزمایش FNA تیروئید
مانند هر متد پزشکی دیگر، این روش آزمایش هم می تواند نکات مثبت و نیز منفی خاص خود را داشته باشد.
مزایا:
- روشی دردناک به حساب نمی‌آید و دقت بالایی دارد.
- زمان بهبودی و نقاهت سریعی دارد.
- نمونه برداری به کمک سوزن بر خلاف جراحی، شدت تهاجم بسیار کمتری دارد.
- نتایج حاصل از این نوع نمونه برداری حدود 95 درصد اعتبار دارد.
عوارض:
- خونریزی (البته مقدار این خونریزی کم است و با قرار دادن یخ و کمپرس آب سرد، بعد از مدتی متوقف می شود.)
- التهاب و عفونت
- آسیب رسانی به ساختارهای مجاور تیروئید
شرایط و وضعیت بیمار در حین آزمایش FNA تیروئید
در طول اجرای آزمایش FNA تیروئید، یک بالش زیر شانه‌های فرد قرار داده می‌شود تا به پشت روی آن دراز بکشد. همچنین، بیمار سر را به عقب خم می‌کند و گردن خود را به حالت کشیده در می‌آورد. این شکل بدنی باعث می‌شود تا پزشک دسترسی راحت‌تری به غده تیروئید داشته باشد.
این امکان وجود دارد که بیمار بعد در حین ورود و انتقال سوزن از سمت مبدل سونوگرافی که روی گردن او قرار دارد، فشار نسبتا زیادی را حس کند.
سخن پایانی
خیلی خوب است بدانید که لزوما نمونه برداری و تجویز آزمایش FNA تیروئید توسط پزشک برای شما، نشان دهنده یک وضعیت وحشتناک یا بیماری خطرناکی مثل سرطان نیست. در بسیاری از مواقع جواب آزمایش FNA تیروئید نشان دهنده خوشخیم یا حتی عادی بودن ندول‌ها است؛ بنابراین نیازی به هیچ نوع نگرانی درباره این روش آزمایش ندارید.
مطالب مرتبط ومفید بود من برای فردا از دکتر وقت نمونه برداری دارم .